Meretites en Chenoe – Rijksmuseum van Oudheden Leiden

Dispuut Pleyte, de studievereniging van de opleiding Oude culturen van de Mediterrane wereld aan de Universiteit Leiden, bestaat dit jaar 50 jaar! Om dit lustrum te vieren, organiseert het dispuut op zaterdag 7 juni 2025 een symposium in Leiden. Tijdens deze dag geven experts in de studie van het Oude Nabije Oosten lezingen rond het thema levensloop. In de ochtend staan jeugd en onderwijs centraal, gevolgd door bijdragen over het dagelijks leven, en de dag eindigt met lezingen over dood en het hiernamaals in het Oude Nabije Oosten.

Het symposium vindt plaats van 10.00 tot 16.15 uur in de Herengrachtkerk, Herengracht 68 te Leiden. Tijdens de dag worden koffie, thee en een lunch verzorgd. Na afloop is er om 16.30 uur gelegenheid tot borrelen in Café Jantje van Leiden aan de Hartesteeg 2 en vanaf 18.00 uur kan er worden gedineerd in restaurant Karalis, Doezastraat 5. Het diner bevat een hoofdgerecht (pizza/pasta), een nagerecht (taart) en drie drankjes (tapbier, wijn, frisdrank).

Ook niet-leden van het dispuut Pleyte kunnen deelnemen aan dit Nederlandstalige symposium. De kosten bedragen dan €10,00.

De borrel is op eigen kosten en het diner kost voor iedereen €33,00.

Men kan zich apart aanmelden voor het symposium, de borrel en het diner. Betalen verloopt via iDEAL, Mastercard of Visa.
Aanmelden en betalen kan via deze aanmeldlink.

Cartouche van Ramses III in Jordanië – foto Jordanian Ministry of Tourism and Antiquities

Op zaterdag 26 april 2025 werd bekend gemaakt dat in het zuiden van Jordanië, nabij de beroemde Wadi Rum en dicht bij de grens met Saoedi-Arabië een hiëroglifische inscriptie met de cartouche van farao Ramses III is ontdekt. Het is een belangrijke archeologische doorbraak en biedt het bewijs van de aanwezigheid en invloed van het oude Egypte in de regio ruim 3000 jaar geleden. De inscriptie werd gevonden tijdens een gezamenlijk archeologisch project van Jordanië en de Saoedische Erfgoedcommissie. Bijzonder aan deze vondst is dat het voor het eerst is dat de naam van een Egyptische farao uit de 20ste dynastie op Jordaanse bodem is aangetroffen. Ramses III, die regeerde van circa 1186 tot 1154 v.Chr., staat bekend als een van de laatste grote farao’s van Egypte, beroemd om zijn succesvolle verdediging tegen de invasies van de zogenoemde Zeevolken.
Minister van Toerisme en Oudheden van Jordanië, Lina Annab, verklaarde dat deze vondst de historische verbondenheid tussen Egypte, Jordanië en het Arabisch Schiereiland onderstreept. Volgens haar is Jordanië al lang een kruispunt van beschavingen en deze ontdekking bevestigt de rol van het land als bewaarplaats van een rijk cultureel erfgoed. Het is mogelijk dat Ramses III militaire expedities organiseerde om handelsroutes te beschermen of grondstoffen veilig te stellen, wat verdere studie vereist. Voor nu is duidelijk dat deze inscriptie niet alleen licht werpt op de ambities van Ramses III, maar ook op de dynamiek van interculturele contacten in de late bronstijd..

Het dient te worden opgemerkt dat in juli 20210 al een soortgelijke vondst is gedaan in de oasestad Tayma, in het noordwesten van Saoedi-Arabië. Volgens Ali Ibrahim Al-Ghabban, vicevoorzitter van de Saoedische Commissie voor Toerisme en Antiquiteiten (SCTA), zou de vondst erop wijzen dat Tayma een belangrijke schakel was op een handelsroute tussen de westkust van Arabië en Egypte. De handelsroute liep dan via de Sinaï naar Aqaba in Jordanië en verder naar het zuidelijke Tayma. Al eeuwenlang vervoerden karavanen hier kostbare goederen zoals wierook, koper, goud en zilver.

Lees het artikel: Archeologische doorbraak: Naam van farao gevonden in woestijn
Lees ook: Pharaonic inscription of Ramses III discovered in southern Jordan

Een Wedgewood kanopenkruik uit de verzameling Humbert – Rijksmuseum van Oudheden Leiden

Door de schenking van de privécollectie van egyptoloog dr. Jean-Marcel Humbert bezit het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden nu een van grootste en meest diverse collecties ter wereld op het gebied van het hergebruik van oud-Egyptische onderwerpen, motieven en symbolen in andere perioden en cultuurgebieden. Als jongen raakte Jean-Marcel Humbert geïnspireerd door de Egyptische zalen van het Louvre in Parijs. Hij ging egyptologie studeren en promoveerde in dit vakgebied. Tijdens zijn studie ontdekte hij hoe veelzijdig de invloeden van het oude Egypte zijn: van architectuur en sculptuur in het straatbeeld tot in kunst en alledaagse objecten. Vanuit nieuwsgierigheid begon hij die invloeden te onderzoeken en objecten te verzamelen. Daarnaast werkte hij meer dan veertig jaar in verschillende nationale Franse musea, waar hij zijn kennis verder verdiepte. De indrukwekkende collectie van Humbert bestaat inmiddels uit honderden voorwerpen, daterend van de vroege 18de eeuw tot nu, en meer dan een miljoen bestanden met afbeeldingen, foto’s en verwijzingen. De collectie Humbert is van groot belang, omdat het inzicht biedt in de vraag hoe het verleden wordt weergegeven en wat dit zegt over het heden. In de aankomende jaren zal het Rijksmuseum van Oudheden regelmatig in kleine en grotere tentoonstellingen delen van deze belangrijke verzameling tonen. Daarmee is begonnen op donderdag 24 april 2025. Achter de tempel van Taffeh, in de entreehal van het museum, is tot en met zondag 31 augustus 2025 de kleine tentoonstelling Dromen van Egypte te zien. Daarbij wordt een selectie uit de collectie van de Franse verzamelaar getoond en de totstandkoming van de collectie behandeld. Daarnaast is in de Leemanszaal op de begane grond van het museum een kastenwand als een open depot gevuld met voorwerpen die de receptie van het oude Egypte tonen.

Mastaba’s uit de kalksteenrots in Gizeh

Egypte maakt zich op voor een ingrijpende transformatie van het Gizeh Plateau in aanloop naar de officiële opening van het Grand Egyptian Museum (GEM) op 3 juli 2025. Het museum, dat van 15 juni tot 5 juli tijdelijk sluit voor de laatste voorbereidingen, zal een van de grootste en meest duurzame musea ter wereld worden. In combinatie met de beroemde piramides wil Egypte van het gebied een themapark maken dat orde, ecologie en efficiëntie uitstraalt. Om dit te realiseren heeft het ministerie van Toerisme samen met Orascom Pyramids Entertainment (OPE) het toegangsbeleid tot het Gizeh Plateau drastisch gewijzigd. Privévoertuigen en tourbussen zijn sinds kort niet meer toegestaan op de site. In plaats daarvan worden bezoekers vervoerd met een beperkt aantal elektrische bussen, wat volgens de autoriteiten moet bijdragen aan een schoner en beter beheersbaar bezoekersverkeer. De overgang verloopt echter niet zonder slag of stoot. Op 8 april 2025 blokkeerden de verhuurders van kamelen- en paarden uit protest de nieuwe toegangsroutes, uit onvrede over hun verhuizing naar verder gelegen parkeerplaatsen. Zij vrezen voor het verlies van hun levensonderhoud, nu hun traditionele diensten worden verdrongen door modern, ecologisch vervoer. De proefperiode van het nieuwe systeem ging op woensdag 9 april 2025 van start en trok meteen meer dan 13.000 bezoekers in enkele uren. Rond het middaguur ontstonden echter opstoppingen en spanningen, waarna het ministerie extra dieselbussen inzette om de doorstroming te garanderen. Ook werd het aantal toegestane touringcars met toeristen tijdelijk verhoogd. Ondanks deze onrust blijft OPE vasthouden aan het plan. Het bedrijf zoekt in overleg met de overheid naar werkbare oplossingen voor logistieke knelpunten. De overheid benadrukt dat deze hervormingen onderdeel zijn van een bredere strategie om het toerisme in Egypte te verdubbelen tot 30 miljoen bezoekers in 2028.

Lees het artikel: Weitreichende Änderungen für Touristen an den Pyramiden.
Lees ook: Grand Egyptian Museum to Temporarily Close in June Ahead of Grand Ceremony.
Bekijk de video van 1:36: New entry and transport rules for Pyramids of Giza Plateau meets backlash.

De drum boven de doorgang naar de offerruimte van de mastaba van Oeserefra in Sakkara – foto Ministerie van Toerisme en Oudheden in Egypte

Op zondag 20 april 2025 werd bekend dat bij opgravingen in Sakkara een mastaba uit de 5de dynastie is ontdekt. Het graf behoorde toe aan Oeserefra, een zoon van koning Oeserkaf, de stichter van deze dynastie. Oeserefra bekleedde tal van hoge titels: hij was erfprins, vizier, koninklijk schrijver, opzichter van de steden Boeto en Nechen, rechter en zingende priester. Zijn mastaba, gelegen ten zuiden van de trappenpiramide van Djoser, blijkt een uitzonderlijk rijk grafmonument te zijn, zowel in architectuur als in inhoud. Een van de meest opmerkelijke vondsten in het graf is een gigantische schijndeur, uitgehouwen uit roze graniet. Deze symbolische doorgang tussen de wereld van de levenden en de doden is een van de grootste die ooit in Sakkara is aangetroffen. Niet ver daarvandaan werd een verrassende beeldengroep opgegraven: koning Djoser, zittend naast zijn vrouw, met achter hen tien dochters. Tot dusver waren er slechts enkele dochters van Djoser bekend, wat deze ontdekking van groot belang maakt voor de studie van de koninklijke familie van de 3de dynastie. Verder werd in de grafkamer een offertafel van rood graniet gevonden, waarop een lijst van offergaven staat vermeld. De oostelijke gevel van de mastaba bracht nog een verrassing: daar bleek een tweede toegang te zijn, voorzien van een inscriptie met de cartouche van koning Neferirkara, de derde koning van de 5de dynastie. Dit suggereert dat de bouw van het graf in meerdere fasen plaatsvond, of dat het graf mogelijk later werd uitgebreid onder koninklijk toezicht. Ten noorden van deze tweede ingang deed het team nog een bijzondere vondst: dertien zitbeelden uit roze graniet, elk geplaatst op een stoel met hoge rugleuning. Ze stellen vermoedelijk familieleden van Oeserefra voor. Voor deze beelden lag een omgevallen beeld van zwart graniet, waarvan de betekenis nog verder onderzocht wordt. Tot slot werd in een aparte nis een standbeeld van een man uit zwart graniet ontdekt, voorzien van hiërogliefen die hem identificeren als een persoon uit de 26ste dynastie. Dit maakt duidelijk dat het graf in die periode is hergebruikt.

Lees het artikel: Discovery of the tomb of Prince Userefre, son of King Userkaf.
Lees ook: Tomb of Prince Userefre uncovered in Saqqara.
Lees ook: Tomb of Prince Useref Ra Discovered in Saqqara, Featuring the Largest False Door in Pink Granite Found to Date.

Twee van de drie complete bakjes uit klei uit KV54 – Metropolitan Museum of Art New York

In de grafkamer van KV62, het graf van Toetanchamon, ontdekte Howard Carter een raadselachtig stel voorwerpen; vier rechthoekige bakjes uit ongebakken klei. In de egyptologie wordt dit type voorwerp aangeduid als ‘mud tray’. Aanvankelijk werden deze platte bakjes met een opstaand randje geïnterpreteerd als sokkels voor vier houten emblemen die samen met de vier bakjes op een rieten mat lagen. Deze emblemen stellen een hiëroglief voor dat kan worden gebruikt om er het werkwoord res, dat ‘ontwaken’ betekent, mee weer te geven. Daarnaast kan hetzelfde teken worden gebruikt voor de uitdrukking pedj-aha wat ‘uitstrekken en staan’ betekent. Het embleem wordt in die hoedanigheid vergoddelijkt en staat in nauwe relatie tot de jonge zonnegod Horus. De functie van de bakjes als standaard is lange tijd als vanzelfsprekend geaccepteerd. Onderzoek door de Amerikaanse egyptoloog Nicholas Brown van de Yale University stelt echter een alternatieve, religieus geïnspireerde interpretatie voor.
In zijn studie vergelijkt Brown de vier bakjes met andere, soortgelijke vondsten uit het Dal der Koningen, waaronder enkele exemplaren uit KV54, een put met balsemingsmateriaal, en uit het graf van farao Horemheb. Brown richt zich vooral op de religieuze en rituele context van de grafkamer, waarin verschillende elementen suggereren dat deze ruimte was ingericht om een ritueel na te bootsen dat bekendstaat als het ‘Ontwaken van Osiris’. Dit ritueel gaat terug op de in de Osiriaanse traditie uit het Oude Rijk. Uit de Piramidenteksten komt namelijk naar voor dat de aan Osiris gelijkgestelde overledene weer tot leven wordt gewekt door Horus. Een levend persoon, in principe de oudste zoon van de overledene, nam in dit onderdeel van het begrafenisritueel die Horus-rol op zich.

De Nederlandse egyptoloog Jacobus van Dijk heeft ook een studie gedaan naar het gebruik van deze mysterieuze bakjes uit klei. Deze studie is nog niet gepubliceerd, maar biedt een alternatieve verklaring. Van Dijk baseert zich op spreuk 137A uit het Dodenboek. In deze tekst wordt gesproken over hoe vier kleine bakjes uit klei met melk worden gevuld, waarin bij zonsopgang de toortsen worden gedoofd die de overledene de hele nacht hebben verlicht. Dit zou symbool staan voor de spoedige wederopstanding van de zonnegod en van Osiris, en daarmee ook van de overledene.

Lees het artikel: These Thy Libations, Osiris! A Reconsideration of the Four Clay Troughs from the Tomb of Tutankhamun (KV62).
Lees ook: Tutankhamun May Have Invented The “Awakening Of Osiris” Ritual.

De vondst van een koningsgraf in Abydos – foto New York Times

Op donderdag 27 maart 2025 werd bekend gemaakt dat een team van archeologen onder leiding van de Amerikaanse egyptoloog Josef Wegner, verbonden aan het Penn Museum in Philadelphia, een bijzondere ontdekking heeft gedaan in Abydos. Bij opgravingen in de necropool aan de voet van de zogenoemde Anoebis-berg is wederom een omvangrijk grafbouwwerk blootgelegd. Tussen 2004 en 2006 werd door het team van Wegner het aan het begin van de 20ste eeuw door Arthur Weigall ontdekte cenotaafgraf van Senwosret III uit de 12de dynastie onderzocht en gerestaureerd. Dit onderaardse grafcomplex heeft de vorm van een doodlopende gang en diende als een symbolisch graf voor Senwosret III te Abydos. Zijn echte graf vormde de piramide bij Dasjoer.
In 2014 werd door het team van Wegner vrijwel naast de ingang van het cenotaafgraaf van Senwosret III het graf van koning Seneb-Kay ontdekt. Dit kleurrijk beschilderde graf dateert uit de door Kim Ryholt beredeneerde Abydos-dynastie. Deze periode moet worden geplaatst in de Tweede Tussenperiode, tussen 1805 en 1650 v.Chr.
Het nu ontdekte graf heeft vermoedelijk toebehoord aan een koning uit diezelfde periode. De tombe bevindt zich ongeveer zeven meter onder de grond en beschikt over een indrukwekkende toegangspoort, meerdere kamers en hoge gewelven vervaardigd uit tichelsteen. De wanden zijn gedecoreerd met hiërogliefen en schilderingen die religieuze ceremonies en het dagelijks leven uitbeelden. Op de toegangspoort staan de godinnen Isis en Nephthys afgebeeld, die traditioneel worden geassocieerd met de begrafenisrituelen. In het graf zijn verscheidene voorwerpen aangetroffen zoals sieraden, aardewerk en wapens. De granieten sarcofaag bevat inscripties die de titels en naam van de farao zouden moeten onthullen, maar deze teksten zijn door grafrovers grotendeels onleesbaar gemaakt. De plunderingen lijken te hebben plaatsgevonden in de late Romeinse tijd, toen materialen zoals kalksteen, graniet en kwartsiet werden hergebruikt. Volgens Wegner heeft deze ontdekking grote historische betekenis. Hij benadrukt dat de gelijkenissen tussen deze tombe en die van koning Seneb-Kay erop wijzen dat de onbekende farao mogelijk een vroege heerser was van de zogenaamde Abydos-dynastie. Deze dynastie wordt gezien als een korte maar belangrijke periode waarin rivaliserende koningen streden om de macht in Egypte, wat uiteindelijk de basis legde voor de grote farao’s van het Nieuwe Rijk.

Lees het artikel: Graf van onbekende farao ontdekt in Egypte.
Lees ook: Archaeologists Find Huge Tomb of Unknown Pharaoh in Egypt.
Lees over de restauratie aan het graf van Senwosret III: Revealing a Hidden Tomb – A Look at Excavations inside the Tomb of Senwosret III.
Lees over de vondst van het graf van Seneb-Kay: Valley of the other kings: Lost dynasty found in Egypt.
Lees ook over het graf van Seneb-Kay: Sarcophagus leads to the tomb of a previously unknown pharaoh, from 3,600 years ago.

Graf in Tombos uit het Nieuwe Rijk – foto Michele R. Buzon

De piramiden van Tombos dateren uit het Nieuwe Rijk en bevinden zich nabij de derde stroomversnelling van de Nijl, in het huidige Noord-Soedan. Deze locatie vormde een belangrijk grensgebied tussen Egypte en Nubië. De piramiden bij Tombos zijn gebouwd uit tichelsteen en zijn veel kleiner dan de grote piramiden van Gizeh. Ze hebben steilere wanden en zijn vaak gebouwd op een ondergrondse grafkamer, waarin de overledene met grafgiften werd bijgezet. Deze Nubische piramiden dienden als grafmonumenten voor lokale bestuurders die zichzelf spiegelden aan de Egyptische farao’s, zowel in religieuze overtuigingen als in de grafrituelen. De inscripties en grafgiften tonen een mix van Egyptische en inheemse Nubische motieven, wat wijst op een culturele synthese. De aan de Universiteit Leiden verbonden archeologe Sarah Schrader werkt al meer dan tien jaar op de begraafplaats van Tombos. Ze onderzoekt hoe actief de inwoners van Tombos waren door subtiele sporen op botten te analyseren, waar ooit spieren, pezen en ligamenten waren gehecht. Tijdens de studie van de skeletten in de piramidegraven werd een onverwachte ontdekking gedaan: sommige overblijfselen behoorden tot individuen die nauwelijks fysieke arbeid hadden verricht, terwijl andere toebehoorden aan extreem actieve personen. Egyptoloog Stuart Tyson Smith van de Universiteit van Californië stelt nu dat de weinig actieve individuen waarschijnlijk edelen waren die in luxe leefden, terwijl de fysiek actieve mensen hardwerkende niet-elite waren. Dit ondermijnt de lang bestaande aanname dat piramiden uitsluitend voor de elite waren gereserveerd. Niet alle egyptologen delen deze mening.

Lees het artikel: Daily life in a New Kingdom fortress town in Nubia: A reexamination of physical activity at Tombos.
Lees ook: Verrassing: De Egyptische piramiden waren niet alleen voor de rijken.
Lees ook: Verrassende vondst leidt tot een compleet nieuwe kijk op de Egyptische piramides.
Lees ook: The Pyramids of Ancient Egypt Were Not Only the Tombs of the Elite but Also Those of Lower-Class Workers.